Page 73 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

w postępowaniu procesowym jest możliwość orzekania wyrokiem z uznania. W tym przypadku
oświadczenie woli i wiedzy zgłoszone przez pozwanego wobec żądania zgłoszonego w powódz-
twie daje podstawę do wydania orzeczenia, co do zasady, bez potrzeby prowadzenia postępowania
dowodowego lub z ograniczeniem potrzeby prowadzenia postępowania dowodowego. Ta ostatnia
sytuacja w przypadku postępowania w przedmiocie uznania wzorca umownego za niedozwolony
doznaje istotnej modyfikacji w treści przepisu art. 47941 k.p.c. W sprawach o uznanie postanowień
wzorca umowy za niedozwolone sąd nie może bowiem wydać wyroku tylko na podstawie uznania
powództwa. Uznanie żądania pozwu nie zwalnia sądu od obowiązku prowadzenia postępowania
dowodowego w niezbędnym dla rozstrzygnięcia sprawy zakresie.

Dalszego ograniczenia zasady dyspozycyjności stron postępowania o uznanie wzorca umow-
nego za niedozwolony należy upatrywać w przepisie art. 47941 zdanie ostatnie k.p.c. Stanowi on
zakaz zawierania ugód w postępowaniu w przedmiocie uznania wzorca za niedozwolony. Dozwo-
lenie na zawieranie ugód sądowych w tego rodzaju postępowaniu spowodowałoby faktyczne usu-
nięcie sporu z zakresu sądowej kontroli wzorca. Rola sądu w takim przypadku sprowadzałaby się
zaledwie do obowiązku zweryfikowania zgodności ugody z elementami przedmiotowo istotnymi
tej nazwanej umowy uregulowanej w przepisach art. 917–918 k.c. Ponadto Sąd mając na uwadze
przepisy art. 223 i art. 203 k.p.c., dotyczące zawarcia i kontroli ugody sądowej, objąłby jej treść
kontrolą. Czyniłby to mając na uwadze jej zgodności z prawem, zasadami współżycia społecznego
oraz dokonując oceny, czy nie zmierza ona do obejścia prawa. Zawarcie ugody sądowej i następnie
umorzenie postępowania w przedmiocie kontroli abstrakcyjnej wyłączyłoby zatem możliwość za-
jęcia przez sąd merytorycznego stanowiska w sprawie. Z tych między innymi przyczyn, ale przede
wszystkim z uwagi na publiczny cel prowadzonej kontroli ustawodawca wyłączył możliwość za-
warcia ugody sądowej w tym postępowaniu.

Sąd w postępowaniu cywilnym jest związany granicami żądania pozwu według przepisu art. 321
k.p.c.17. Nie może zatem zakresem swej kognicji objąć również innych nie wskazanych w pozwie
postanowień wzoru umownego, nawet jeżeli one również oceniałby jako niedozwolone. Sięgająca
ponad granice żądania pozwu kognicja może być jedynie podyktowana sprzecznością wzorca umow-
nego z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa. Tego rodzaju wadliwość czynności prawnej
sąd ma bowiem obowiązek uwzględniać z urzędu niezależnie od granic żądania pozwu18.

Natomiast w odmiennym modelu kontroli indywidualnej w nauce prawa19 dopuszcza się moż-
liwość orzekania z urzędu o bezskuteczności klauzuli wzorcowej albo umownej. Sąd niezależnie
bowiem od wniosku konsumenta lub ponad treść wniosku konsumenta może dokonywać ocen na
tle przepisu art. 3851 i art. 3853 k.c. i orzekać wbrew regule związania sądu zgłoszonym żądaniem
powództwa (odpowiednio tematem zarzutu). Innymi słowy w w ramach kontroli indywidualnej
klauzuli wzorcowej lub umownej występuje możliwości objęcia zakresem kontroli indywidualnej:
zagadnień związanych z kontrolą inkorporacji wzorca umownego do stosunku, jaki łączy konsu-
menta z przedsiębiorcą, jak i objęcia zakresem badania i rozstrzygnięcia nie zgłoszonych w ogóle
zarzutów co do klauzul wzorcowych i umownych, a także innych jeszcze niż zgłoszone przez kon-
sumenta klauzul, czyli także tych, których nie wskazał on w treści żądania pozwu.

17 Przepis art. 321 k.p.c. stanowi jedną z zasad wyrokowania w postępowaniu cywilny. Jej treścią jest zakaz orzekania
ponad żądanie i wbrew żądaniu pozwu i stanowi przejaw rzymskiej reguły orzekania ne eat iudex ultra petitum part,.
ustanawiającej zakaz wychodzenia przez sąd ponad żądania strony powodowej.

18 Tak M. Bednarek, op. cit., s. 690. Por. jednak pogląd o dopuszczalności stosowania rozszerzonej kontroli A. Świstak,
Luki we wzorcach umownych i ich interpretacja, PB 2004, nr 7-8, s. 91-92.

19 Przepis art. 321 k.p.c. stanowi jedną z zasad wyrokowania w postępowaniu cywilny. Jej treścią jest zakaz orzekania
ponad żądanie i wbrew żądaniu pozwu i stanowi przejaw rzymskiej reguły orzekania ustanawiającej zakaz wychodzenia
przez sąd ponad żądania strony powodowej.

73