Page 68 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

Kontrola indywidualna odbywa się zatem w ścisłym powiązaniu z oceną całego, poddanego przez
strony ocenie sądu stosunku zobowiązaniowego. Tym samym sąd dokonuje tej oceny w związku
z analizą umowy zawartej przedsiębiorcy i konsumenta oraz w celu rozstrzygnięcia sporu o pra-
wo lub roszczenie. U podstaw prowadzenia tego typu sądowej kontroli wzorców umownych leżą
przepisy art. 3851 i art. 3853 k.p.c. Przepisy te stanowią materialnoprawną podstawę działań sądu
zmierzających do oceny czy poddane badaniu klauzule, postanowienia i wzorce są dopuszczalne
do stosowania w obrocie z udziałem konsumenta, czy też winny być uznane za niedozwolone. Ba-
daniu tego rodzaju kwestii sprowadza się do oceny postanowień wzorca umownego kształtującego
treść stosunku prawnego pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem.

Ustawodawca w przypadku regulacji dotyczących stosowania modelu kontroli indywidualnej nie
zdecydował się na wyodrębnienie tego postępowania jako postępowania pomocniczego czy akceso-
ryjnego, przebiegającego równolegle do głównego nurtu postępowania zmierzającego do zbada-
nia i rozstrzygnięcia sprawy. Odmiennie przyjął, że kontrola ta jest prowadzona wraz z badaniem
sprawy poddanej ocenie sądu, tj. kontrola jest realizowana w toku postępowania dotyczącego sporu
sądowego pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem. Kontrola odbywa się w toku postępowania, to-
warzysząc rozpoznaniu zasadniczej sprawy. Kontrola ta odbywa się z inicjatywy konsumenta, choć
nie można wykluczyć także inkwizycyjnego zainicjowania jej przez sam sąd. W każdym jednak
przypadku wymaga uprzedniego skierowania sprawy przez uprawniony podmiot na drogę sądową.
Inicjatywa ta należy do konsumenta, ale i do przedsiębiorcy. Konsument może wskazać zatem już
w pozwie na niedozwolony charakter klauzul zastosowanych wobec niego przez przedsiębiorcę.

Tego typu kontrola może odbywać się także w skutek skierowania do sądu sprawy z tak sformu-
łowanym petitum pozwu, że przedmiotem badania sądu stanie się wyłącznie ustalenie, że określo-
ny wzorzec ma charakter niedozwolony.

Reasumując cechami kontroli indywidualnej wzorców umownych, tj. kontroli in concreto – są:
1) kontrola dokonywana jest ex post, czyli po zawarciu konkretnej umowy, 2) kontrola ta może
dotyczyć każdego postanowienia umowy: zarówno tego, jaki strona wskazuje jako wzorzec niedo-
zwolony, jaki i takiego, który sąd uznaje za niedozwolony, wykraczając nawet poza żądanie po-
zwu, 3) celem kontroli indywidualnej jest ochrona interesu określonego, zindywidualizowanego
konsumenta, zajmującego pozycje procesową strony powodowej, ale i pozwanej, w toczącym się
postępowaniu, 4) kontroli in concreto wzorca umownego dokonuje sąd powszechny, cywilny; spra-
wa dotycząca kontroli indywidualnej nie jest bowiem kwalifikowana jako sprawa gospodarcza,
brak jej bowiem charakteru stosunku prawnego obustronnie profesjonalnego, strona tego stosunku
jest bowiem konsument, 5) w procesie role stron zajmują przedsiębiorca i konsument; tylko jeden
z tych podmiotów wykonuje działalność o charakterze profesjonalnym, zawodowym, w sposób zor-
ganizowany, powtarzalnym, ciągły, często z wykorzystaniem przedsiębiorstwa oraz w celu osiąga-
nia korzyści (ewentualnie po to, aby osiągnąć oznaczony cel przy jak najniższym zaangażowaniu
kosztów) 6) przeprowadzenie tego typu kontroli może odbyć się w oparciu o powództwo o świad-
czenie lub o ustalenie prawa lub stosunku prawnego; 7) kontrola ta może zostać zainicjowana
zarzutem konsumenta, podniesionym w procesie, że wzorzec ma charakter niedozwolony; należy
zaaprobować także i te – mniej dojrzałą formą- ochrony np. pozwanego konsumenta, jaką jest za-
rzut, 8) podstawą prawną prowadzenia kontroli indywidualnej są przepisy art. 3851 i art. 3853 k.p.c.,
9) orzeczenie kontrolne przyjmuje postać wyroku deklaratoryjnego, 10) inicjatywa stron w zakre-
sie objęcia zakresem kontroli określonego wzorca umownego może zostać uzupełniona sądowymi
działaniami ex officio; dopuszcza się bowiem możliwość objęcia zakresem kontroli zagadnień nie
wskazanych przez stronę, 11) skutkiem uznania bezskuteczności klauzuli wzorcowej lub umownej
jest jej bezskuteczność pomiędzy stronami stosunku umownego ocenianego przez sąd, 12) skutek
ten istnieje ipso iure tj. niezależnie od tego czy nastąpiła już sądowa ocena tej klauzuli, sąd sankcję
ta tylko potwierdza deklaratoryjnym orzeczeniem; 13) bezskuteczność potwierdzona przez sąd
orzeczeniem, a istniejąca z mocy samego prawa, sięga momentu nawiązania stosunku prawnego
przez strony, tj. ex tunc; 14) orzeczenie nie jest publikowane rejestrze prowadzonym przez Pre-

68