Page 70 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

2. Ochrona indywidualnego interesu konsumenta z wykorzysta-
niem indywidualnej kontroli postanowienia umownego - istota
i charakter instytucji

2.1 Kontrola indywidualna postanowień umownych jako sprawa
cywilna ( nie zaś gospodarcza)

W odróżnieniu od kontrola abstrakcyjnej postanowień umownych w obrocie z udziałem konsu-
menta, która została uznana za sprawę gospodarczą sensu largo (w znaczeniu formalnym), kontro-
la indywidualna jest kwalifikowana jako sprawa cywilna.

Treść przepisu art. 1 k.p.c., kluczowego dla postępowania cywilnego uregulowania, wykazuje
czym jest sprawa cywilna, ale w ścisłej korelacji z pojęciem drogi sądowej. Przez pojęcie sprawy
cywilnej należy rozumieć – zgodnie z definicją legalną zawartą w przepisie art. 1 k.p.c., który sta-
nowi, iż kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunku
z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach
z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego Kodeksu
stosuje się z mocy ustaw szczególnych (sprawy cywilne). Sprawę cywilną można zatem postrzegać
na płaszczyźnie materialnej poprzez przypisanie sprawie cywilnej łącznie trzech cech charaktery-
stycznych dla tej instytucji. Wśród cech tych wskazać należy formalną równorzędność podmiotów,
ekwiwalentność świadczeń oraz swobodę w zakresie nawiązania stosunku prawnego, swobodę
w zakresie wyboru podmiotu, z którym stosunek ten zostanie nawiązany oraz swobodę w zakresie
określenia treści tego stosunku. Kryterium materialnoprawne sprawy cywilnej odwołuje się zatem
do charakteru stosunku prawnego. Sprawami cywilnymi, kwalifikowanymi w oparciu o to kryte-
rium sprawy, do których zastosowanie znajdują przepisy Kodeksu cywilnego oraz innych aktów
wskazanych w art. VIII par. 1 i 2 Przepisów wprowadzających Kodeks cywilny, prawa rodzinnego,
i opiekuńczego oraz prawa pracy. Ustawodawca zdecydował się nadto na objęcie zakresem pojęcia
sprawy cywilnej spraw, które wskazanych cech nie posiadają, albowiem nie wynikają one ze sto-
sunków cywilnoprawnych, lecz pomimo tego, z woli ustawodawcy, są one traktowane jako sprawy
cywilne. Płaszczyzna formalna wyodrębnienia sprawy cywilnej oparta jest zatem na pozytywnym
przepisie ustawy, który daną sprawę uznaje za sprawę cywilną i to pomimo braku ww. cech10.

O ile prowadzenie kontroli abstrakcyjnej powierzono jednemu tylko sądowi – Sądowi Okręgo-
wemu w Warszawie określanemu jako sąd ochrony konkurencji i konsumenta11, o tyle kontrolę
indywidualną sprawują sądy powszechne rozpoznające spory na tle stosunków umownych na-
wiązanych pomiędzy konsumentem i przedsiębiorcą. Takie ujęcie kompetencji sądów powszech-

M. Bednarek, w: System Prawa Prywatnego (red. nacz. Z. Radwański), Prawo zobowiązań – Część ogólna, Tom 5,
(red. E. Łętowska), Warszawa 2006, s. 687.

Por. E. Łętowska, Glosa do wyroku SN z dnia 5 kwietnia 2000 r., I CKN 621/98. OSP 2001 nr 5 poz. 88. Pomimo
uchylenia przepisów dotyczących odrębnego postępowania procesowego w sprawach gospodarczych pozostały w ko-
deksie uregulowania traktujące o sądowej kontroli postanowień umownych. Postanowienia będące przedmiotem czynio-
nych analiz zawarte są w Dziale IV b Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
(art. 47936- 47945), czyli w regulacji dotyczącej postępowania w sprawach gospodarczych

Ł. Błaszczak, (w:) Postępowanie cywilne (red. E. Marszałkowska- Krześ), s. 30.
10 Za sprawy cywilne w znaczeniu formalnym uznać należy np. sprawy z zakresu ochrony konkurencji (art. 479
(28)- 479 (35) KPC, sprawy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach państwowych i samorządzie załogi uregulowane
w przepisach art. 691 (1) – 691 (9) KPC.
11 W jego kognicji znajduje się rozpoznawanie sprawy dotyczących uznania wzorca umowy za niedozwolony dla ob-
szaru RP, bowiem zgodnie z przepisem art. 47936 k.p.c. sprawy o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone
należą do właściwości tego właśnie sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Właściwość ta ma charakter właściwości
funkcjonalnej, która określa dodatkowo także wyłączną właściwość miejscową organu oraz wskazuje na właściwość
rzeczową sądu okręgowego jako sądu pierwszoinstancyjnego dla tego rodzaju spraw Por. T. Ereciński, w: Komentarz do
kodeksu postępowania cywilnego, cz. I, Postępowanie rozpoznawcze (red. T. Ereciński), t. 1, Warszawa 2004, s. 1068;
M. Bednarek, op. cit., s. 685 i 688.

70