Page 72 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

towane na równi przez ustawę i mogą być przedmiotem żądaniem uznania postanowienia wzorca
umowy za niedozwolone. Nawet bowiem gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego
zaniechania nie minęło sześć miesięcy, uprawniony może wystąpić z powództwem przeciwko nie-
mu. Podobną kwalifikację uzyskało zaniechanie stosowania przez pozwanego niedozwolonego
wzorca umownego w toku postępowania zainicjowanego zgłoszeniem powództwa. Przepis art.
47940 k.p.c. wskazuje bowiem, że nawet jeżeli pozwany zaniecha, po wytoczeniu powództwa, sto-
sowania wskazanego w pozwie o uznanie za niedozwolony postanowienia wzorca umownego to
nie będzie to wpływało na bieg toczącego się w tym przedmiocie postępowania o ile nie upłyną
oznaczony w ustawie okres.

2.3 Postępowania w przedmiocie uznania postanowienia umownego
za niedozwolone i orzeczenia zakazu jego stosowania

Powództwo o uznanie postanowienia umownego za niedozwolone jest powództwem o ukształto-
wanie prawa lub stosunku prawnego, zakazuje bowiem stosowania postanowienia niedozwolo-
nego. W nauce przyjmuje się, że konstrukcja żądania pozwu i w konsekwencji także wyroku ma
charakter złożony. W zakresie żądania „uznania” zdaniem M. Bednarek15 ma charakter deklara-
toryjnego potwierdzenia niedozwolonego charakteru klauzuli umownej. Natomiast w przypadku
drugiej części żądania dotyczącego zakazu jego stosowania przyjmuje postać żądania (i dalej orze-
czenia) o charakterze prawokształtującym.

Specyficzny cel abstrakcyjnej kontroli postanowienia stał się przyczyną uregulowania tej insty-
tucji z wykorzystaniem odstępstw od przyjętych powszechnie rozwiązań proceduralnych, a zwłasz-
cza z wyłączeniem niektórych przejawów oddziaływania zasady dyspozycyjności stron postępowa-
nia. Postępowanie w przedmiocie uznania wzorca umownego za niedozwolony doznaje istotnego
ograniczenia w zakresie zakresu stosowania zasady dyspozycyjności, rozumianej jako prawo strony
do podejmowania w postępowaniu cywilnym czynności o charakterze materialnym i formalnym.
W przypadku aktu dyspozycji materialnej, jakim jest uznanie powództwa, przyjęto w ustawie, że nie
jest możliwe oparcie orzeczenia wyłącznie na uznaniu powództwa. Nadto wyłączona jest możliwość
zawarcia ugody sądowej w tym postępowaniu. W końcu, odmiennie w stosunku do reguł ogólnych,
ujęto prawo inicjowania postępowania przez organizacje, do zadań których należy ochrona interesów
konsumentów. Ich legitymacja ma bowiem charakter pierwotny i nie jest wyprowadzana z pisemnej
zgody konsumenta, w interesie którego organizacja prawnie wytoczyć powództwo16.

W postępowaniu procesowym, biorąc pod uwagę sposób zachowania pozwanego, można wyróż-
nić trzy formy orzeczeń: wyrok kontradyktoryjny, wyrok zaoczny i wyrok z uznania. Regułą jest
orzekanie wyrokiem kontradyktoryjnym, wydawanym po przeprowadzeniu postępowania, w któ-
rym strona pozwana zwalcza twierdzenia swego przeciwnika, prowadząc postępowanie charaktery-
zujące się kontradyktoryjnością. Od tak określonej podstawowej formy orzekania, wyodrębnionej
z punktu widzenia zachowania pozwanego w procesie, dostrzec można dwa odstępstwa. Jednym
z nich jest wyrokowanie zaoczne oparte na przepisie art. 339 i n. k.p.c., a będące konsekwencją
biernej postawy pozwanego, który pomimo prawidłowego wezwania na rozprawę nie stawia się
na nią i nie żąda rozpoznania sprawy pod swoją nieobecność. Drugą z podstaw jest bierna postawa
pozwanego, który stawia się na rozprawę, lecz nie wdaje się w spór z powodem. Obie wskazane sy-
tuacje dają sądowi możliwość orzekania również w zakresie kontroli abstrakcyjnej z wykorzysta-
niem wyroku zaocznego. Dalszym wyjątkiem od zasady wydawania orzeczeń kontradyktoryjnych

15 M. Bednarek, op. cit., s. 690. Zdaniem Autorki „samo stwierdzenie abuzywności badanej klauzuli wzorca, będące
przesłanką orzeczenia o zakazie jej wykorzystania ma charakter deklaratoryjny w tym sensie, iż sąd na podstawie kry-
teriów wskazanych w art. 385 1 i 385 3 k.c. ustala, że kontrolowane postanowienie wzorca zawiera treści niedozwolone
i dopiero po skonstatowaniu tej okoliczności może zakazać wykorzystywania abuzywnej klauzuli ze skutkiem erga
omnes”.

16 M. Bednarek , op. cit., s. 689 I 690; E. Łętowska, Prawo umów, Warszawa 2002, s. 358.

72