Page 74 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

2.4 Wyrok w przedmiocie uznania postanowienia umownego
za niedozwolone i ustanowienia zakazu jego stosowania

Przepis art. 47942 k.p.c., określa budowę sentencji wyroku, uznającego postanowienie umowne za
niedozwolone, i jednocześnie uzasadnia dopuszczalność wytoczenia przez powoda powództwa
o ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego, prowadzącego do wydania wyroku prawokształ-
tującego. Treścią tego powództwa jest uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i za-
kazanie jego wykorzystywania. Z treścią tego żądania koreluje sentencja orzeczenia obejmująca
rozstrzygnięcia w obu tych zakresach. Przepis art. 47942 k.p.c. statuuje „podstawę prawną tego po-
wództwa”20. W literaturze głoszone są często odmienne poglądy dotyczące materialoprawnej pod-
stawy prowadzenia kontroli abstrakcyjnej. Zdaniem M. Bednarek21 oraz R. Flejszara22 podstawą
prowadzenia takiej kontroli są przepisy art. 3851 i art. 3853 k.c. Odmienny pogląd w tym zakresie
prezentował M. Skory23 uznający, że brak jest w ustawie takiej podstawy, a w związku z tym należy
wymagać od ustawodawcy uzupełnienia tej regulacji.

Postępowania o uznanie postanowienia umownego za niedozwolone i ustanowienie zakazu jego
stosowania jest przesycone elementami ochrony interesu publicznego. W postępowaniu tym inte-
res partykularny samych stron postępowania musi ustąpić potrzebie udzielenia ochrony interesowi
ogólnemu. Sąd w swym orzeczeniu nadaje wzorcom umowy kwalifikację niedozwolonych, a czyni
to realizując m.in. funkcję prewencyjną ochrony innych uczestników obrotu prawnego. Ustawo-
dawca daje temu wyraz poprzez przyjęcie w przepisie art. 47943 k.p.c., że wyrok prawomocny ma
skutek nie tylko wobec stron postępowania, ale również w stosunku do osób trzecich od chwili wpi-
sania uznanego za niedozwolone postanowienia wzorca umowy do rejestru prowadzonego przez
Prezesa UOKiK, o którym to rejestrze jest mowa w art. 47945 § 2 k.p.c. Dodatkowo, stosownie do
przepisu art. 47944 § 1 k.p.c., sąd zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądo-
wym i Gospodarczym. Przejęcie takiej formy ujawnienia sentencji wyroku Sądu Okręgowego sądu
ochrony konkurencji i konsumenta umożliwia zapoznanie się z wzorcem umownym uznanym za
niedozwolony podmiotom trzecim. Sąd, zgodnie z przepisem art. 47945 § k.p.c., przesyłając odpis
prawomocnego wyroku uwzględniającego powództwo Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów czyni to w tym celu, aby Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
wprowadził orzeczenie do prowadzonego przez siebie rejestru postanowień wzorców umowy
uznanych za niedozwolone24. Istotą tego rejestru jest jego jawność, a przez to dostępność treści
rejestru dla nieograniczonego kręgu podmiotów, uczestników obrotu prawnego. Takie ujęcie za-
prezentowanej kwestii przekonuje do wniosku, że wyrok ma skutek wobec osób trzecich (erga om-
nes) i wykracza swą skutecznością ponad krąg podmiotów stosunku prawnego, ocenianego przez
sąd. Ocena ta ma przy tym charakter abstrakcyjny, gdyż stosunek prawa materialnego pomiędzy
przedsiębiorca i konsumentem w ogóle może nie zawiązać się. Ocenie podlegać będzie tylko hi-
potetyczna możliwość zastosowania wzorca umownego wobec konsumenta. Podkreślić należy, że
tego rodzaju rozszerzoną skuteczność posiadają oczywiście tylko wyroki uznające postanowienie
umowne za niedozwolone i zakazujące jego stosowania. Wyroki o charakterze oddalającym po-
wództwo odnoszą się ze swą skutecznością tylko do stron postępowania, tj. tylko inter partes.

Skuteczność wyroku uwzględniającego powództwo w pierwszej fazie po wydaniu jest ograni-
czona do stron postępowania. Sąd tylko wobec stron postępowania w przedstawia swe rozstrzyg-
nięcie. Dopiero zamieszczenie sentencji wyroku w rejestrze prowadzonym przez Prezesa UOKiK25

20 M. Rejdak, Powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone i zakazanie ich wykorzystywania,
KPP 2009, nr 1, LEX Prestige. Komentarz do art. 479 (36) k.p.c., Teza 1

21 M. Bednarek, op. cit., s. 687.
22 R. Flejszar, Przedsiębiorca w postępowaniu cywilnym rozpoznawczym, Warszawa 2006, s. 222.
23 M.Skory, Klauzule abuzywne w polskim prawie ochrony konsumenta, Kraków 2005, s. 291 i n.
24 Przepis art. 47945 § 4 k.p.c. daje delegację dla Rady Ministrów, która określiła, w drodze rozporządzenia, wzór
rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone.
25 Por. art. 47943 § k.p.c.

74