Page 40 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

macyjny przybiera z reguły postać bardzo drobiazgowo określonej powinności, często podzielonej
na stadia: przedkontraktowe, potwierdzenia przy zawarciu umowy, po zawarciu umowy, sformali-
zowanej co do treści, środka oraz postaci (formy) przekazu81.

Europejska koncepcja ochrony konsumenta opiera się na dostarczaniu informacji, która powin-
na realnie dotrzeć do konsumenta, w konsekwencji zwiększając jego wiedzę o przedmiocie i wa-
runkach transakcji, co pozwoli mu na ocenę sytuacji rynkowej i podjęcie autonomicznej decyzji
oraz umożliwi rzeczywiście wolne i swobodne działanie82. Dotychczas ekonomia przypisywała
zawodność rynku właśnie deficytowi informacji, która powinna być przekazana konsumentom
w odpowiedniej ilości i jakości. Właściwie poinformowany konsument wybiera bowiem opty-
malny wariant oferowanych transakcji rynkowych83. Trybunał Konstytucyjny wskazał, że sposób
podejścia do zakresu i intensywności obowiązków informacyjnych profesjonalisty jest charaktery-
styczny dla większości systemów prawnych krajów europejskich84. „Obowiązek rzetelnej, uczci-
wej i wyczerpującej informacji jako swoisty instrument przywracania równowagi w relacji konsu-
ment – profesjonalista, może być poszukiwany w podstawowych zasadach prawa obligacyjnego,
nakazujących respektowanie uczciwości, lojalności i dobrych obyczajów w obrocie, zwłaszcza na
etapie nawiązywania stosunku kontraktowego, ale także w związku z jego wykonywaniem (można
tu wymienić m.in. art. 72, art. 3531, art. 354, art. 3851 k.c.). Jest w świetle tych zasad całkowi-
cie uzasadnione oczekiwanie konsumenta uzyskania od profesjonalisty informacji określających
– zwłaszcza w obszarze wysoce specjalistycznych usług – stopień ryzyka ekonomicznego związa-
nego z dokonywaną transakcją. Wyłącznie informacja wyczerpująca i precyzyjna może być uznana
za odpowiadającą wymaganym standardom, a więc umożliwiającą świadome podejmowanie decy-
zji o celowości nawiązywanej transakcji, co stanowi konieczną przesłankę dla respektowania auto-
nomii woli stron, wartości chronionej nie tylko na podstawie reguł prawa powszechnego, ale także
regulacji konstytucyjnych (art. 31 – wolność każdego człowieka, art. 22 – wolność działalności
gospodarczej). Naruszenie powinności ciążących na profesjonaliście, korygujących występujący
po stronie konsumenta deficyt informacji, może być oceniane w kategoriach rażącego naruszenia
interesu konsumenta i z tej właśnie racji prowadzić do wniosku o istnieniu w umowie niedozwo-
lonych klauzul umownych. Słusznie przyjmuje się w piśmiennictwie, że pojęcie „rażącego naru-
szenia interesów” nie może być sprowadzone do wymiarów czysto ekonomicznych. Należy tu bo-
wiem brać pod uwagę nierzetelność traktowania konsumenta przez profesjonalistę, która prowadzi
do rażącego odchylenia przyjętego w umowie uregulowania od zasad uczciwego wyważania praw
i obowiązków. Niedopełnienie obowiązku informacyjnego przez przedsiębiorcę może zatem przy
spełnieniu przesłanek ustawowych skutkować na gruncie legis latae bezskutecznością umowy,
którą przewidują przepisy Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych.
(…) Obowiązki informacyjne związane z dokonywaną czynnością prawną należy rozumieć szero-
ko, jako obejmujące nie tylko wyjaśnienie treści i znaczenia dokonywanej czynności (przedmiotu
i charakteru świadczenia podstawowego) i płynących z niej konsekwencji prawnych, ale także
tych wszystkich elementów ubocznych, pozostających w funkcjonalnym związku z przedmiotem
świadczenia, które mogą mieć istotne znaczenie dla sytuacji prawnej kontrahenta profesjonalisty

81 Ibidem, s. 42.
82 E. Bagińska, op.cit., s. 22. W prawie europejskim a także w prawie amerykańskim wskazuje się, że informacja
przywraca równowagę sił zakłóconą faktycznie przez podmioty aktywne na rynku. Por. E. Łętowska, Prawo umów kon-
sumenckich, wyd. 2, Warszawa 2002, s. 14 i n.
83 W. Szpringer, op.cit., s. 6.
84 Typowym przejawem jest orzecznictwo Federalnego Trybunału Konstytucyjnego Niemiec, w którym wyrażona została
bardzo jednoznacznie teza o powinnościach informacyjnych instytucji finansowej wobec poręczyciela wierzytelności przy-
sługującej tej instytucji co do znaczenia i skutków tego typu zabezpieczenia - por. dwa wyroki FTK dotyczące tej kwestii,
BVFG, 19.10.1993; 5.08.1994 oraz ich omówienie w: E. Traple, Ochrona słabszej strony umowy a kontrola treści umowy
ze względu na przekroczenie granic swobody umów i sposób zawarcia umowy, „Kwartalnik Prawa Prywatnego” nr 2/1997,
s. 229 i n. Podaję za wyrokiem TK z 26 stycznia 2005 r., P 10/04, Dz.U. 2005 nr 23, poz. 193, str. 23.

40