Page 35 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

posługiwaniem się formularzem lub wzorcem, zawieraniem umów obejmujących pakiet umów
bądź świadczeń (umowa o imprezę turystyczną, timeshare), wreszcie z uwagi na przedmiot świad-
czenia (sprzedaż konsumencka, kredyt konsumencki, timeshare)36. Wyodrębnienie umów konsu-
menckich w prawie europejskim wedle kryterium funkcji ekonomicznej, a nie konstrukcji prawnej,
czy świadczenia charakterystycznego, stanowi więc odejście od typowego dla tradycyjnej cywi-
listyki, typologicznego ujęcia umów. Takie wyodrębnienie powoduje nie tylko znaczne trudności
w rozumieniu zakresu oddziaływania dyrektyw, ale także trudności we wpasowaniu umów w nich
uregulowanych w system prawa cywilnego, w szczególności ich inkorporację do istniejących ko-
deksów37. Umowy konsumenckie nie są bowiem często określonym typem umowy, lecz obejmują
sobą fragmenty różnych typów umów, często w ramach tzw. pakietów umów38.

3. Charakterystyka umów konsumenckich

Oprócz kryteriów pozwalających na zakwalifikowanie umowy jako konsumenckiej, opisanych
w pkt 2, warto wskazać na pewne wspólne cechy tych umów, które w pewnym sensie stanowią
swoiste superfluum w tradycyjnej dogmatyce prawa zobowiązań39. I tak w przypadku umów kon-
sumenckich dochodzi do istotnego ograniczenia zasady pacta servanda sunt; ograniczenia zasady
swobody kontraktowania (autonomii woli) przez ochronne, ale też wymuszające swoje zastosowa-
nie liczne przepisy semiimperatywne, zakaz zamieszczania w umowach klauzul uznanych za abu-
zywne, wreszcie unormowania prawa prywatnego międzynarodowego, które ograniczają wybór
prawa oraz wprowadzają korzystne rozwiązania dotyczące jurysdykcji dla dochodzenia roszczeń
wynikających z tych umów; nadanie istotnej rangi fazie przedkontraktowej wzmocnionej odpo-
wiedzialnością za naruszenie obowiązków przedkontraktowych; rozbudowane sankcje za naru-
szenie kontraktu przez przedsiębiorcę, jednak z istotnym ograniczeniem sankcji nieważności; inną
funkcją formy czynności prawnej, pełniącą przede wszystkim rolę informacyjną, zapewniającą
transparentność transakcji z akcentem na obowiązek doręczenia konsumentowi nośnika informacji
dokumentującego czynność; inne – nowe kryteria typizacji umów konsumenckich, takie jak kryte-
rium ekonomiczne (funkcji gospodarczej), kryterium miejsca zawarcia umowy czy kryterium in-
nych zagrożeń związanych z jej zawarciem; ograniczenie zasady względności umów40. Większość
z tych zagadnień będzie przedmiotem poniższych rozważań.

3.1. Ograniczenie zasady pacta servanda sunt

We współczesnym prawie europejskim w odniesieniu do obrotu konsumenckiego na plan pierwszy
wysuwa się liberalizacja zasady pacta servanda sunt41. Owa liberalizacja dotyczy przede wszyst-
kim możliwości łatwego zerwania węzła obligacyjnego w ramach tempus ad deliberandum (tzw.
cooling off period – czas na zastanowienie się), tj. w krótkim czasie, najczęściej w okresie 14 dni
po zawarciu umowy42.

36 E. Łętowska, Prawo europejskie…, s. 201 i n.; B. Gnela, op.cit., s. 150-156.
37 Ibidem, s. 203.
38 Przykładowo kredyt konsumencki czy konsumencka sprzedaż nie są podmiotowo wyodrębnionym podtypem kredy-
tu czy sprzedaży, ale obejmują sobą fragmenty najmu, leasingu, pożyczki, umowy kredytowej sensu stricto (w wypadku
kredytu), sprzedaży, umowy o dzieło, umów do zlecenia podobnych (przy sprzedaży konsumenckiej). Ibidem, s. 203.
Por. E. Bagińska, op.cit., s. 18.
39 Zob. szerzej E. Łętowska , w: System Prawa Prywatnego, tom 5, Prawo zobowiązań - cześć ogólna, red. E. Łętow-
ska, Warszawa 2006, s. 50-55.
40 Do wyłączenia zasady inter partes dochodzi w przypadku odpowiedzialności za produkt oraz przy odpowiedzialno-
ści za niezgodność towaru z umową. Z uwagi na szczegółowość problematyki zagadnienie względności umów konsu-
menckich zostanie w tym opracowaniu pominięte. Zob. szerzej E. Łętowska, Prawo europejskie…, s. 205.
41 E. Łętowska, Prawo europejskie…, s. 204.
42 Ibidem.

35