Page 33 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

umów nazwanych czy nienazwanych18. W oparciu o kryterium podmiotowe, przyjmuje się ogólne
założenie, że przez umowy konsumenckie należy rozumieć takie umowy zobowiązujące, w któ-
rych po jednej stronie występuje przedsiębiorca, a po drugiej konsument19. W sensie ekonomicz-
nym i socjologicznym konsumentem jest jednostka nabywająca towar lub usługę, aby ją użyć,
używać lub zużyć dla siebie lub swojej rodziny20. Natomiast w ujęciu normatywnym, zgodnie z art.
221 k.c. 21, za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności praw-
nej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorcą jest
osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1, prowadząca
we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (art. 431 k.c.).

Określone przez ustawodawcę podmiotowe kryteria kwalifikacyjne nie są jednak do końca oczy-
wiste. W obrocie prawnym występują bowiem często sytuacje graniczne, tzn. takie, gdzie osoba fi-
zyczna lub osoba prawna, nawet gdy prowadzi przedsiębiorstwo, to w zakresie nabywanego dobra
jest amatorem22. Z punktu widzenia równowagi ekonomicznej stron warto więc rozważyć postulat
objęcia zakresem umów konsumenckich także małych i średnich przedsiębiorców, w szczególno-
ści w tych wypadkach, gdy przedmiot umowy nie dotyczy bezpośrednio zakresu ich działalności.
Dla pewnych dóbr lub usług dominująca, czy wręcz monopolistyczna pozycja dostawcy, sprzyja
wykorzystaniu jego siły rynkowej w stosunkach z klientami, co dotyczyć może zarówno konsu-
mentów, jak i przecież innych klientów monopolisty, w szczególności właśnie małych i średnich
przedsiębiorców23. Dla porównania w niektórych krajach Unii Europejskiej (Francji, Hiszpanii,
Wielkiej Brytanii) do ochrony przysługującej konsumentowi włącza się także nieprofesjonalistów
(w tym osoby prawne). W doktrynie i orzecznictwie francuskim dominuje kryterium obiektywne
natury (charakteru) określonej czynności prawnej i jedynie tam gdzie trzeba, pojęcie konsumenta
odnosi się wyłącznie do osoby fizycznej. Podobnie jest w prawie angielskim24.

Ponadto nie można pominąć, w ramach podmiotowego kryterium kwalifikacyjnego, konsumen-
ta o szczególnym statusie, tzw. wrażliwego (vulnerable consumer), którym to pojęciem objęte
są m.in. osoby młode, starsze, biedne, bezrobotne, słabo wykształcone, stanowiące mniejszości
narodowe czy etniczne25. W odniesieniu do konsumentów wrażliwych postuluje się objęcie ich
szczególną edukacją konsumencką, w ramach m.in. przedkontraktowych obowiązków informacyj-
nych. Jest to szczególne widoczne na tle dyrektywy 29/2005/WE dotyczącej nieuczciwych praktyk
stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym26. W przypadku
tych konsumentów przedsiębiorcy bardzo łatwo mogą narazić się na zarzut wprowadzenia w błąd,
nawet w tych sytuacjach, gdy przekazane informacje były prawdziwe, lecz nie zostały przez klien-
ta właściwie zrozumiane27.

18 B. Gnela, Umowa konsumencka..., s. 156-157; por. E. Łętowska, Prawo europejskie…, s. 202 i n.
19 Z. Radwański, A. Olejniczak, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 2012, s. 159.
20 E. Bagińska, op.cit., s. 20.
21 W brzmieniu nadanym ustawą z dnia 30 maja 2014 r. (Dz.U. z 2014 r., poz. 827) zmieniającą brzmienie przepisu art.
221 k.c. z dniem 25 grudnia 2014 r.
22 E. Bagińska, op.cit., s. 20.
23 Ibidem s. 16.
24 Ibidem, s. 21 wraz z przytoczoną tam literaturą. E. Bagińska trafnie wskazuje, że dyrektywy wprawdzie ograniczają
pojęcie konsumenta do osoby fizycznej, należy jednak uznać, że wynika to z ich minimalnego charakteru. Programy
wieloletnie WE i UE dotyczące polityki konsumenckiej posługują się definicją „kupna towaru lub usługi na użytek
nieprofesjonalny”. Zdaniem E. Bagińskiej, należy liczyć się, że w przyszłości w prawie UE nastąpi rozszerzenie pojęcia
konsumenta także na usługi publiczne.
25 W. Szpringer, op.cit., s. 14.
26 Dyrektywa 2005/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. dotycząca nieuczciwych praktyk
handlowych stosowanych przez przedsiębiorstwa wobec konsumentów na rynku wewnętrznym oraz zmieniająca dyrek-
tywę Rady 84/450/EWG, dyrektywy 97/7/WE, 98/27/WE i 2002/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady oraz rozpo-
rządzenie (WE) nr 2006/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady („Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”),
Dz.Urz. UE L 142, str. 22 i n.
27 W. Szpringer, op.cit., s. 14. Autor ten wskazuje, że na tle rozróżnienia dwóch modeli konsumenta: przeciętnego
i wrażliwego, należy rozróżnić jeszcze nieprawdę (untruthfulness) – która ma charakter obiektywny, niezależny od uspo-

33