Page 34 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

Samo jednak posiadanie oznaczonego statusu (przedsiębiorcy/konsumenta) przez strony umo-
wy nie przesądza automatycznie o możliwości zakwalifikowania umowy jako konsumenckiej.
Niezbędnym kryterium kwalifikacyjnym jest bowiem także cel umowy, który jest odmienny dla
każdej ze stron. Dla profesjonalisty umowa powinna być zawarta w celu związanym z jego dzia-
łalnością gospodarczą, natomiast dla konsumenta w celu, który nie może być uznany za związany
z jego ewentualną działalnością gospodarczą lub zawodową28. Cel, o którym mowa w odniesie-
niu do konsumenta, powinien zmierzać do zaspakajania jego własnych, osobistych potrzeb, lub
jego rodziny29. Zawarte w Kodeksie cywilnym definicje konsumenta i przedsiębiorcy nie wskazują
wprost na te cele, w artykule 221 k.c. mowa jest o czynności prawnej „niezwiązanej bezpośrednio
z działalnością gospodarczą lub zawodową”, choć nie ma w zasadzie wątpliwości, iż takie kryte-
rium kwalifikacyjne jest nie tylko wskazane, ale i niezbędne30.

Wyraźnie na cel umowy zawieranej przez konsumenta, jako nie wchodzący w zakres działalno-
ści handlowej, wskazują przepisy niemieckiego Kodeksu cywilnego (BGB)31. W § 13 BGB czyta-
my, że konsumentem jest każda osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej w celu, który
nie może być zaliczony do jej działalności handlowej, ani samodzielnej działalności zawodowej32.
W myśl § 14 BGB, przedsiębiorcą jest osoba fizyczna lub osoba prawna, albo spółka osobowa
mająca zdolność prawną, która dokonuje czynności prawnej w ramach swojej działalności han-
dlowej albo samodzielnej działalności zawodowej33. Przytoczone regulacje BGB, wpisujące się
w unormowania unijne, powinny być nie tylko wzorem dla innych wewnętrznych regulacji, ale
także pomocne w procesie interpretacji, której kierunek wyznacza prawo europejskie.

Wreszcie, kolejnym istotnym kryterium kwalifikującym umowę jako konsumencką, jest element
przedmiotowy, który określa się jako „opis pewnych sytuacji stanowiących zagrożenie dla intere-
sów konsumenta”34. To właśnie ten element można uznać za dominujący w prawie europejskim.
Akty prawa wspólnotowego, dotyczące problematyki konsumenckiej, nie tworzą bowiem spójne-
go systemu prawnego, lecz przeciwnie, poszczególne regulacje zawarte w dyrektywach i rozporzą-
dzeniach mają, co do zasady, wycinkowy charakter35. Wycinkowy (punktowy) charakter oznacza,
że dyrektywy odnoszą się jedynie do wybranych obszarów określonych zagadnień prawnych, nie
regulują wybranych zagadnień w sposób kompleksowy. Wynika to z faktu, iż prawodawca unijny
wprowadza określone rozwiązania prawne w związku z zagrożeniami, jakie mogą się pojawić dla
konsumenta, np. w związku z technikami marketingowymi stosowanymi przez przedsiębiorców
na etapie przedkontraktowym, zawieraniem umów poza lokalem przedsiębiorstwa, zawieraniem
umów na odległość, postanowieniami nie negocjowanymi indywidulanie z konsumentem, w tym

sobienia adresatów, oraz prawdopodobieństwo wprowadzenia w błąd (deceptiveness), które ma charakter subiektywny
i jest uzależnione od cech danej osoby (np. wykształcenia, statusu społecznego, wieku, płci etc.).

28 M. Jagielska wskazuje, że umowa konsumencka powinna dotyczyć dostarczenia towarów lub świadczenia usług
(ewentualnie udzielenia w tym celu kredytu) osobie fizycznej na użytek osobisty, rodzinny lub gospodarstwa domowego,
natomiast dostarczający powinien podejmować działania w ramach prowadzonego przez siebie przedsiębiorstwa. Por.
M. Jagielska, Ochrona konsumenta jako zadanie kodyfikacyjne w prawie prywatnym międzynarodowym, „Kwartalnik
Prawa Prywatnego” 2000 r., z. 3., s. 639 i n.

29 M. Jagielska, w: O pojęciu konsumenta w prawie prywatnym, (red.) A. Lityński, A. Drogoń, Miscellanea Iuridica,
tom. 2, Tychy 2003, s. 41; B. Gnela, op.cit., s. 144.

30 B. Gnela, op.cit., s. 146 wraz z przytoczoną tam literaturą.
31 Bürgerliches Gesetzbuch z dnia 18 sierpnia1896 r., Neugefasst durch Bek. v. 2.1.2002 I 42, 2909; 2003, 738; zuletzt
geändert durch Art. 1 G v. 22.7.2014 I 1218. http://www.gesetze-im-internet.de/bgb/
32 Verbraucher ist jede natürliche Person, die ein Rechtsgeschäft zu Zwecken abschließt, die überwiegend weder ihrer
gewerblichen noch ihrer selbständigen beruflichen Tätigkeit zugerechnet werden können. http://www.gesetze-im-inter-
net.de/bgb/
33 Unternehmer ist eine natürliche oder juristische Person oder eine rechtsfähige Personengesellschaft, die bei Abschluss
eines Rechtsgeschäfts in Ausübung ihrer gewerblichen oder selbständigen beruflichen Tätigkeit handelt. Eine rechtsfähi-
ge Personengesellschaft ist eine Personengesellschaft, die mit der Fähigkeit ausgestattet ist, Rechte zu erwerben und
Verbindlichkeiten einzugehen. http://www.gesetze-im-internet.de/bgb/
34 B. Gnela, op.cit., s. 156.
35 Zwraca na to uwagę E. Łętowska, Prawo europejskie…, s. 203-204.

34