Page 38 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

umowy – jego doręczenie oraz kolejną – łatwość zapoznania się z jego treścią64. W przypadku
konsumentów wrażliwych ta druga przesłanka może mieć decydujące znaczenie dla skuteczności
inkorporacji wzorca do treści łączącego strony stosunku prawnego. W literaturze podkreśla się
możliwość zapoznania się ze wzorcem bez potrzeby pokonywania trudnych do przezwyciężenia
przeszkód65. Znaczenie ma na przykład wcześniejsze posługiwanie się wzorcem, rodzaj stosunków
łączących kontrahentów, doświadczenie handlowe, przynależność do określonej grypy społecznej
czy zawodowej, wykształcenie partnerów czy jego brak66. Słaba pozycja konsumenta w aspekcie
tej drugiej przesłanki wynikać może z braku realnych szans oceny parametrów jakościowych dobra
czy usługi i trudności z porównywaniem ofert rynkowych67. Ma to szczególne znaczenie w kontek-
ście transparentności wzorca, którego wymóg wprowadza art. 385 § 2 k.c. Przy ocenianiu stopnia
jednoznaczności i zrozumiałości wzorca należy brać pod uwagę percepcję konsumenta a nie pro-
fesjonalisty68. Jest w tym zakresie trudnym do rozstrzygnięcia problemem, czy należy uwzględnić
możliwości konkretnego konsumenta, np. wrażliwego (vulnerable consumer) czy konsumenta roz-
sądnego (przeciętnego) (average consumer), którego promuje orzecznictwo ETS69. W art. 385 § 2
k.c. wprowadzono ważną dla obrotu z udziałem konsumentów zasadę in dubio contra proferentem,
czyli że niejednoznaczne postanowienia wzorca tłumaczy się na korzyść konsumenta70. Sankcją
nieprawidłowej inkorporacji wzorca jest brak związania stron treścią wzorca, przy możliwości
utrzymania w mocy pozostałej części umowy.

Z punktu widzenia swobody kształtowania treści czynności prawnej istotny wyłom w odnie-
sieniu do umów zawieranych z udziałem konsumentów zawierają przepisy o klauzulach niedo-
zwolonych. Uznanie abuzywności klauzuli umownej możliwe jest zarówno na podstawie klauzuli
generalnej z art. 3851 k.c., jak i na podstawie katalogu klauzul zamieszczonego w art. 3853 k.c.71
Klauzule niedozwolone nie wiążą (art. 3851 §1 i 2 k.c.), co oznacza wyłączenie działania reguły
z art. 58 § 3 k.c. W miejsce bezskutecznej ex lege klauzuli wchodzą odpowiednie przepisy dys-
pozytywne72. Ustawa z 2 marca 2000 r.73 wprowadziła abstrakcyjną kontrolę wzorców umownych
(art. 4796-47945 k.p.c.), uzupełnioną nowelizacją ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów74,
która umożliwia wydawanie przez Prezesa UOKiK nakazów zaniechania stosowania praktyk na-

64 E. Bagińska, op.cit., s. 28; M. Jagielska, Nowelizacja Kodeksu cywilnego: kontrola umów i wzorców umownych,
„Monitor Prawniczy” 2000, nr 11, s. 698 i n. Jak wskazuje M. Jagielska, zasada ta dotyczy wszystkich umów z udziałem
konsumentów, za wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego,
w odniesieniu do których posługiwanie się wzorcem jest zwyczajowo przyjęte, oraz tych umów zawieranych w obrocie
profesjonalnym, co do których posługiwanie się wzorcem nie jest zwyczajowo przyjęte. W pozostałych przypadkach
wystarczy możliwość zapoznania się z treścią wzorca. Tamże. Zob. P. Podrecki, F. Zoll, Ochrona konsumenta, Seria:
Harmonizacja prawa polskiego z prawem Wspólnot Europejskich nr 3, cz. I. Opracowanie analityczne, red. i koordyna-
cja E. Traple i M. Du Vall, Warszawa 1998, s. 137.

65 A.M. Zachariasiewicz, Niektóre problemy prawne związane z korzystaniem z nienormatywnych wzorców umow-
nych, „Rejent” 1995, nr 9, s. 132.

66 Por. A.M. Zachariasiewicz, op.cit., s. 132.
67 Por. W. Szpringer, op.cit., s. 11.
68 M. Jagielska, Nowelizacja…, s. 699.
69 Zwraca na to uwagę M. Jagielska, Nowelizacja…, s. 699, opowiadając się za koncepcją konsumenta rozsądnego.
Według W. Springera, problem rozróżnienia konsumenta przeciętnego od wrażliwego pojawił się w ramach dyrekty-
wy o nieuczciwych praktykach rynkowych. Autor ten wskazuje trafnie, że koncepcja konsumenta wrażliwego może
mieć duże znaczenie dla rynku finansowego. Okazuje się bowiem, że konsument – wbrew modelowi wynikającemu
z orzecznictwa ETS – nie zawsze jest rozsądny i nie zawsze potrafi skorzystać z informacji we własnym interesie. Tak
W. Szpringer, op.cit., s. 7.
70 M. Jagielska, Nowelizacja…, s. 699.
71 Ibidem.
72 E. Bagińska, op.cit., s. 29; zob. też E. Łętowska, w: Nieuczciwe klauzule w prawie umów konsumenckich, (red.)
E. Łętowska, K. Osajda, Warszawa 2004, s. 16-17.
73 Ustawa z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wy-
rządzoną przez produkt niebezpieczny (Dz.U. nr 22, poz. 271 ze zm.).
74 Dokonana została ustawą z dnia 5 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, ustawy
– Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. Nr 129, poz. 1102).

38