Page 79 - KONSUMENT WOBEC WYZWAN WSPOLCZESNOSCI

Konsument wobec wyzwań współczesności. Aspekty prawa materialnego i procesowego

nak należy przyjąć, iż ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Po pierwsze, taka natura prawna
art. 3831 k.c. wynika z prawa unijnego, w szczególności z przytoczonego motywu 54 dyrektywy
2011/83/UE oraz z brzmienia jej art. 4, zgodnie z którym państwa członkowskie nie mogą utrzy-
mywać lub wprowadzać do swojego prawa krajowego przepisów odbiegających od ustanowionych
w dyrektywie, chyba że dyrektywa stanowi inaczej. Artykuł 19 dyrektywy takiego wyjątku nato-
miast nie przewiduje. Implementacja tego ostatniego przepisu do polskiego porządku prawnego
jako ius dispositivum byłaby zatem niezgodna z art. 91 ust. 3 konstytucji. Po drugie, płynie to
z ratio legis art. 3831 k.c., którego zadaniem jest ochrona praw konsumentów. Po trzecie, znajduje
to pewne oparcie w literalnym brzmieniu przepisu. Po czwarte, został on umieszczony przez usta-
wodawcę w tytule III księgi III kodeksu cywilnego, w którym wszystkie przepisy mają charakter
iuris cogentis. W konsekwencji treść art. 3831 k.c. należy uznać za ograniczenie wynikającej z art.
3531 k.c. zasady swobody umów, wyłączające możliwość ważnego zobowiązania się do ponie-
sienia opłaty przewyższającej poniesione przez drugą stronę koszty związane ze skorzystaniem
z określonego sposobu zapłaty. Gdyby jednak taka wygórowana opłata została faktycznie uisz-
czona, będzie przysługiwać – w zakresie przewyższającym wskazane koszty – roszczenie o zwrot
uiszczonego świadczenia jako nienależnego (art. 410 k.c.).

Zakres normatywny przepisu jest jednak ograniczony do obrotu konsumenckiego, co wynika
wprost z jego treści. W pozostałym zakresie nadal istnieje możliwość umówienia się przez strony
na zasadach ogólnych odnośnie do poniesienia przez stronę dokonującą zapłaty dodatkowej opłaty
związanej z wybranym sposobem płatności, której wysokość może przewyższać faktyczne koszty
przyjęcia przez wierzyciela zapłaty w dany sposób. Zgodnie przy tym ze znowelizowanym art.
221 k.c. za konsumenta uważa się jedynie osobę fizyczną dokonującą z przedsiębiorcą czynności
prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Konsumentem
nie może być zatem ani osoba prawna, ani inna jednostka organizacyjna. Może nim być natomiast
osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą lub zawodową, dokonująca czynności zwią-
zanej jedynie pośrednio z tą działalnością.

Odnosząc się z kolei do zakresu przedmiotowego art. 3831 k.c. należy wpierw zauważyć, że
brzmienie przepisu nie wskazuje wprost, z jakiego tytułu konsument ma dokonywać zapłaty na
rzecz przedsiębiorcy. Z systematyki kodeksu cywilnego oraz ze sposobu określenia stron można
jednak wnosić, że tytuł ten powinien wynikać z zobowiązania umownego. Wobec braku odmien-
nego zastrzeżenia nie ma natomiast podstaw do rozróżnienia, czy spełniane świadczenie pieniężne
jest świadczeniem głównym, czy też ubocznym10.

Przepis nie określa również rodzaju umów, do których znajduje zastosowanie. Należy zatem
przyjąć, że zakresem art. 3831 k.c. objęte są wszelkie umowy, w ramach których konsument doko-
nuje zapłaty. Potwierdza to umieszczenie tego przepisu w tytule III księgi III kodeksu cywilnego

Por. także orzeczenia TSUE wskazujące na obowiązek wykładni prawa krajowego zgodnie z jej treścią i celem
dyrektyw, m.in. wyrok z dnia 13 listopada 1990 r. w sprawie C-106/89 Marleasing v La Comercial Internacional de Ali-
mentación, ECR 1990, s. I-04135; z dnia 15 czerwca 2000 r. w sprawie C-365/98 Brinkmann Tabakfabriken GmbH v.
Hauptzollamt Bielefeld, ECR 2000, s. I-04619; zob. także wyrok z dnia 16 grudnia 1993 r. w sprawie C-334/92 Teodoro
Wagner Miret v. Fondo de garantía salarial, ECR 1993, s. I-06911 odnośnie do domniemania, że państwo członkowskie
UE dokonując implementacji dyrektywy zamierza to uczynić w pełni zgodnie z jej treścią.

Choć można zastanawiać się, czy ze względu na treść przepisu jego umieszczenie na początku tytułu „Ogólne prze-
pisy o zobowiązaniach umownych” było właściwe. Zob. P. Katner (w:) Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz, red.
M. Namysłowska, D. Lubasz, Warszawa 2015, s. 376.

Szerzej odnośnie do zasady swobody umów zobacz m.in. P. Machnikowski, Swoboda umów według art. 3531 KC.
Konstrukcja prawna, Warszawa 2005.

Por. J.R. Antoniuk (w:) Ustawa o prawach konsumenta, red. B. Kaczmarek-Templin, P. Stec, D. Szostek, Warszawa
2014, s. 294.

Zob. M. Namysłowska (w:) Ustawa o prawach konsumenta. Komentarz, red. M. Namysłowska, D. Lubasz, Warsza-
wa 2015, s. 370, 372-373; zob. także motyw 17 dyrektywy 2011/83/UE.

10 Zob. też K. Zagrobelny (w:) Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, wyd. 6, Warszawa
2014, komentarz nr 3 do art. 3831 k.c.

79